Papier
Recycling
Nederland
Recycling
Nederland
Aan tafel bij Papier Recycling Nederland (PRN) – Hans Wortman – bestuurslid van Papier Recycling Nederland (PRN), Koninklijke Vereniging van Nederlandse Papier- en kartonfabrieken (VNP) en jarenlang voorzitter van 4evergreen (https://4evergreenforum.eu/).
Hans Wortman kent de papierindustrie als geen ander. Als echte ‘papierman’ (sinds 1987) vertelt hij over de ins en outs van de dynamische sector. Via Papierfabriek De Hoop, inkoop en logistiek, kwam hij in 1990 terecht bij SCA Packaging (later overgenomen door DS Smith) waar hij aan de wieg stond van SCA Recycling. Na een korte periode bij DS Smith keerde hij terug naar SCA Hygiëne (tegenwoordig Essity), waarna hij in 2017 startte bij WEPA, een Europese fabrikant van hygiënepapier. Naast zijn functie als Internal Business Consultant bij WEPA was hij drie jaar voorzitter van 4evergreen, een uniek Europees samenwerkingsverband voor de gehele verpakkingspapiersector (fibre based packaging).
We praten met Hans over de belangrijkste ontwikkelingen in de papierindustrie, de PPWR (Packaging and Packaging Waste Regulation), design for recycling, verschuiving van kunststof naar papier, de uitdagingen rondom single-use plastics wetgeving (SUPD) en de rol van UPV’s (Uitgebreide Producenten Verantwoordelijkheid).
Europese wetgeving in aantocht
De moderne wereld staat voor enorme uitdagingen door klimaatverandering. Het Klimaatverdrag van Parijs (2015) verplicht bijna alle landen wereldwijd om zich in te zetten om verdere klimaatverstoring te voorkomen. De circulaire economie speelt hierbij een sleutelrol. Door de negatieve impact op het milieu te minimaliseren, draagt deze aanpak actief bij aan het verminderen van CO2-uitstoot.
In een circulaire economie bestaat bijna geen afval en worden grondstoffen steeds opnieuw gebruikt 1. Kort gezegd streven we naar ‘Reduce, re-use, recycle’ (bron:www.rvo.nl).
Papier en karton, afkomstig van natuurlijk en hernieuwbaar hout, zijn van nature al verbonden met circulariteit. Door ketens te sluiten en samenwerking te bevorderen, is de papierkringloop in ons land een groot succes, met bijna 90% van al het Nederlandse oudpapier dat gerecycled wordt. Daarmee zijn we één van de koplopers in Europa.
Recycling vermindert CO2-uitstoot
Papier en karton zijn tot wel 25 keer te recyclen en bovendien biologisch afbreekbaar. Deze eigenschappen maken ze niet alleen duurzaam, maar ook milieuvriendelijk. Ze dragen actief bij aan het verminderen van CO2-uitstoot en vormen zo een verantwoorde keuze voor een groenere toekomst. Sterker nog, papier en karton slaan CO2 op. Bomen halen CO2 uit de lucht en houtproducten, zoals papier en karton, blijven dit vasthouden totdat ze verbranden of verrotten. Opgeslagen CO2 komt dus niet vrij wanneer een boom wordt gekapt. Door recycling blijft CO2 nog langer bewaard in papier en karton, waardoor het bijdraagt aan de vermindering van CO2-uitstoot.
Ondanks het succes van papier en karton, is er sinds april 2024 nieuwe Europese wetgeving van kracht.
Op 30 november 2022 heeft de Europese Commissie (EC) een voorlopig voorstel voor een EU-verordening voor verpakkingen gepubliceerd: de Packaging and Packaging Waste Regulation (PPWR) als opvolger van de Packaging and Packaging Waste Directive (PPWD). Na lange onderhandelingen is op 24 april 2024 overeenstemming bereikt binnen de EU over deze PPWR wetgeving. Een van de belangrijkste doelstellingen van de PPWR is ervoor te zorgen dat alle verpakkingen in 2030 een hoog recyclingpercentage hebben en recyclebaar zijn. Hoe gaan we dat realiseren?
Shift van kunststof naar papier
Andere Europese wetgeving die van invloed is op de papier en karton keten is de Single-Use Plastics Directive (SUPD).
Deze Europese richtlijn heeft tot doel de milieu-impact van plastic fors te verminderen. Deze directive focust voornamelijk op single-use plastic (SUP), zoals onder andere plastic picknickservies, wattenstaafjes, sigarettenfilters, voedselverpakkingen en drinkbekers. en heeft als doel om de hoeveelheid wegwerpplastic te verminderen en daarmee de milieu-impact te beperken. Dankzij deze regelgeving zijn verpakkers druk bezig met het zoeken naar oplossingen en het verkennen van alternatieven voor plastic, zoals verpakkingen van papier en karton.
Als gevolg van de Single-Use Plastics Directive (SUPD) komen er grotere hoeveelheden vezelgebaseerde verpakkingen op de markt met extra functionaliteit (samengestelde verpakkingen). Dit zijn verpakkingen waarbij de extra functionaliteit zoals polyester, aluminium, syliconen of chemicaliën verkleefd zijn aan de vezels. Die extra functionaliteit moet bij de recycling weer van de vezel af en dat is een uitdaging voor de eindverwerkers (final recyclers, de papierfabrieken).
Hans Wortman: ‘indien op de juiste manier ingezameld en gesorteerd en aangeleverd bij de juiste eind verwerker zijn alle fracties goed te recyclen.’
Laten we de drankenkartons eens onder loep nemen.
Hans Wortman: ‘Drankenkartons worden in een aantal landen in Europa al separaat uitgesorteerd en voor recycling aangeboden. Op basis van de PPWR moeten drankenkartons in 2030 voor tenminste 70% gerecycled worden. Drankenkartons bestaan voor circa 70% uit vezels. Het overige (niet-vezel) deel bestaat voornamelijk uit kunststof met soms nog een aluminium laagje (polyal). De vezels kunnen voor een groot gedeelte gerecycled worden, het kunststof deel is momenteel nog problematisch. Echter er wordt actief gewerkt aan oplossingen zodat ook dit kunststof deel te recyclen is en deze drankenkartons de 70% doelstelling in 2030 gaan halen en op langere termijn de 85%.
Een ander voorbeeld van een samengestelde verpakking is de koffiebeker. Wegwerpbekertjes zijn vaak van papier met een plastic coating om de beker vloeistofdicht te maken. Ze mogen nooit bij het oud papier, want een gebruikt bekertje is niet schoon en droog. Toch kan een koffiebekertje, als het op de juiste manier is opgebouwd, prima gerecycled worden, als het wordt ingezameld via de PMD fractie. Wegwerpbekers van composteerbaar plastic horen bij het restafval (bron: afvalscheidingswijzer.nl).’
De grootste uitdagingen voor 2030 voor de recycling industrie
Hoe gaat de papiersector om met deze samengestelde verpakkingen?
Hans Wortman: ‘Door de sterke groei van samengestelde verpakkingen en vermindering van plastic verpakkingen is er in deze transitieperiode van plastic naar samengestelde verpakkingen nog niet voldoende verwerkingscapaciteit voor deze nieuwe stroom te recyclen materialen.
De grootste uitdagingen zijn de inzameling, sortering en verwerking van samengestelde verpakkingen. Wat er ontbreekt in Europa is een standaardisering van het inzamelsysteem. De PPWR schrijft voor dat 90% van de producten toegang moet hebben tot een inzamel- en recyclingsysteem. Veel landen hebben vaak al geïnvesteerd in een eigen inzamelsysteem en zijn daarom niet zo blij met deze standaardisering die mogelijk een verandering afdwingt.
In heel Europa en dus ook in Nederland is de inzameling anders geregeld en zijn er andere inzamelsystemen, tot op gemeenteniveau. Daarnaast is de verwerking een grote uitdaging. Van veel nieuwe verpakkingen die op de markt komen wordt geclaimd dat ze bij het oudpapier kunnen omdat er vezels in zitten maar dat is niet zo. Samengestelde verpakkingen moeten namelijk goed worden uitgesorteerd zodat ze in de juiste fabriek terechtkomen.’
Hans Wortman: ’De vraag is of we genoeg verwerkingscapaciteit hebben om dat moeilijke materiaal te verwerken? Wil de papiersector haar ambities waarmaken dan moeten zowel de inzameling, sortering als verwerking op orde zijn. En dat is nu waar de schoen wringt.
Voedselverpakkingen zijn een goed voorbeeld. Deze moeten voldoen aan de voedselcontactwetgeving. Deze voedselverpakkingen (vaak voor eenmalig gebruik) bestaan voor een deel uit papier en mogen niet in de papierbak vanwege de voedselresten. Deze zijn dus niet zonder meer te recyclen in een standaard papierfabriek. Zo belandt bijvoorbeeld het patatdoosje met klodder mayonaise alsnog bij het restafval. Dat is het probleem in Nederland. In Duitsland niet, daar komt het via de PMD fractie bij een gespecialiseerde eind verwerker en halen ze inmiddels 55% recycling.’
Verwerkingscapaciteit in Nederland
Hans Wortman: ‘Wil je de PPWR goed kunnen uitvoeren, dan moet je samengestelde verpakkingen inzamelen via PMD (plastic, metaal, drankenkartons) en het materiaal op de juiste manier uitsorteren.’
‘In Nederland is er op dit moment nog niet voldoende verwerkingscapaciteit voor samengestelde verpakkingen.’
Veel samengestelde verpakkingen kunnen namelijk niet zomaar in de papierbak en naar een standaard fabriek voor recycling maar moeten naar een ontinktingsfabriek of speciale fabriek om de extra functionaliteit (bv. polyester, aluminium, chemicaliën) los te weken van de vezels. Die capaciteit is er nu niet, waardoor veel materiaal uiteindelijk alsnog belandt in de verbrandingsoven. Ook in Nederland moeten we investeren in verwerkingscapaciteit. Er zijn in Nederland een aantal gespecialiseerde fabrieken maar niet voldoende om de groeiende hoeveelheid samengestelde verpakkingen optimaal te kunnen recyclen. De vraag is of de papierindustrie wil investeren in de verwerking van multi-material verpakkingen?.
Zoals gezegd, de grootste uitdagingen op dit moment zijn:
De toenemende hoeveelheid behandelde vezels, de inzameling en sortering ervan en zorgen dat het materiaal in de juiste fabriek verwerkt wordt. Er wordt in Nederland momenteel nog veel verbrand bij gebrek aan eindverwerkingsinstallaties. Als er op de juiste wijze wordt ingezameld en gesorteerd, ontstaat er een materialenstroom waarvoor het interessant kan zijn om te investeren.
‘Als we de exacte hoeveelheden weten, kunnen we zorgen dat de juiste capaciteit gebouwd wordt. In Nederland komt dat nog niet van de grond. In andere landen in Europa wel’, aldus Hans.
Hans Wortman benadrukt het belang van investeren in gespecialiseerde verwerkingscapaciteit in Nederland vanwege het groeiende aantal samengestelde verpakkingen. Hij stelt: ‘Gezien het aanzienlijke aantal samengestelde verpakkingen in Nederland, is het essentieel om te bepalen waar deze het beste verwerkt kunnen worden om de hoogste kwaliteit te garanderen. Niet alle verpakkingen kunnen worden verwerkt in standaard fabrieken die hoofdzakelijk monomateriaal zoals kranten, papier of golfkarton verwerken. Veel verpakkingen met een gemengde samenstelling moeten worden doorverwezen naar gespecialiseerde fabrieken waar de vezels kunnen worden gescheiden van andere materialen.’
‘De cruciale vraag is: wie gaat investeren? Technologisch zijn er al oplossingen voorhanden, zoals geavanceerde pulptechnieken waarmee vezels efficiënt kunnen worden gescheiden van de verpakking. Momenteel verbranden we nog te veel of moeten we het materiaal over grote afstanden naar andere landen exporteren. Denk bijvoorbeeld aan het scenario waarin we met drankenkartons van Nederland naar Frankrijk en Spanje rijden om afval daar te laten recyclen in gespecialiseerde fabrieken.’
4evergreen – optimalisatie van de kringloop voor samengestelde verpakkingen
4evergreen is een Europese alliantie bestaande uit meer dan 100 leden (bedrijven) die de gehele levenscyclus van samengestelde verpakkingen vertegenwoordigt. Van pulp en oudpapier tot producenten, ontwerpers, merkeigenaren, en recyclers. Samen delen ze hun expertise om tools en richtlijnen te ontwikkelen voor een nog duurzamere sector.
Hans Wortman: ‘Met allerhande nieuwe wetgeving in aantocht timmert 4evergreen vanuit Brussel flink aan de weg met standaarden en richtlijnen o.a. rondom design for recycling. Als voorzitter van 4evergreen, was ik voornamelijk bezig met samengestelde verpakkingen en de Europese wetgeving hierover (PPWR, en waste shipment regulation (WSR). In het licht van de Europese wetgever speelt 4vergreen een steeds belangrijkere rol omdat zij de gehele kringloop van de samengestelde verpakking overziet. Als we kijken naar de verschillende materiaalstromen, heeft geen enkele industrie een vergelijkbare presentie op dit Europese niveau.’
Hans Wortman: ’Europarlementariërs praten graag met 4evergreen omdat 4evergreen de hele verpakkingskringloop vertegenwoordigt; de papierfabrieken, de converters, de brand-owners die de producten in de markt zetten maar ook de technologie providers, waste-managers en UPV’s (Uitgebreide Producenten Verantwoordelijkheid).’
‘We zien dat er veel behoefte is aan de expertise en richtlijnen van 4 Evergreen. Zo merken we dat de Design for recycling guidelines een van de meest gedownloade documenten is van de 4evergreen website. Versie 2 (december 2023) van de guidelines is nu voor iedereen beschikbaar en tegen het einde van 2024 volgt een wederom uitgebreidere versie 4,’ vertelt Hans.
Op weg naar een recylingpercentage van 90%
Het doel van 4evergreen is om 90% van alle samengestelde verpakkingen in 2030 te recyclen. Ver boven de EU-doelstelling (85%). Om het recyclingpercentage van 90% in 2030 te bereiken, heeft 4evergreen vier doelen gesteld die tegen 2025 moeten worden behaald:
‘Recyclability begint bij ‘design voor recycling’
De design for recyling richtlijnen en CEPI (de Europese brancheorganisatie voor de papierindustrie) – testmethoden van 4evergreen helpen verpakkingsontwerpers in heel Europa om bewuste keuzes te maken.
Hans Wortman: ‘Zonder verpakking ziet de maatschappij er slechter uit dan met verpakking. Als het product kapot aankomt heb je nog meer grondstoffen aan de aarde onttrokken. Recyclability begint bij ‘design for recycling’. Je moet de ontwerper van de verpakking beïnvloeden met design guidelines. Hoe kan hij tijdens het ontwerpproces rekening houden met recyclability? Dat is belangrijk. De verpakkingsontwerper kan ook kiezen voor een slechte applicatie omdat het te verpakken product daarom vraagt maar dan belandt de verpakking bij het restafval. Dat is dan een bewuste keuze. En de design for recycling guidelines zijn er juist om bewuste keuzes te kunnen maken. Ze zijn er in 4 gradaties en gaan van heel goed recyclebaar en minder goed recyclebaar naar niet recyclebaar tot niet recyclebaar en slecht voor je product.‘
’Recyling begint bij de juiste inzameling en sortering’
Hans Wortman: ‘In Nederland wil het Minsterie van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) de inzameling standaardiseren en onderzoek doen. De collection and sorting guidelines van 4evergreen kunnen daarbij helpen. Deze collection and sorting guidelines zijn een voorbeeld van een andere deliverable van 4evergreen, die door de grote merken zoals onder andere Ikea, Apple en Nestlé onderschreven worden.’
Testen en onderzoek
‘Binnen 4evergreen wordt uitgebreid getest, waarbij een groot gedeelte van het budget wordt besteed aan onderzoek naar verschillende sorteer-, pulpingtechnologieën en optimalisaties. We onderzoeken actief hoe we de sortering kunnen verbeteren en hoe Artificial Intelligence (AI) hierbij kan assisteren. Daarnaast hebben we een beoordelingsprotocol opgesteld om de prestaties van verpakkingen na tests te beoordelen.’
Wat is het belangrijkste om tot 90% recycling te komen?
Hans Wortman: ‘Om de doelstelling van 90% recycling te halen moeten verpakkingen bestaan uit zoveel mogelijk vezels en moet de inzameling en sortering op de juiste manier plaatsvinden. Daarnaast moet de verpakking verwerkt worden in de juiste fabriek en moet er verwerkingscapaciteit beschikbaar zijn. In Duitsland en Oostenrijk is de kwaliteit goed. Daar hebben ze de blauwe en gele ton ver doorgevoerd. Blauw voor oudpapier en geel voor pmd (plastic, metaal, drankenkartons). Bronscheiding functioneert daar goed. Samengestelde verpakkingen en niet-vezelgebaseerde verpakkingen gaan daar gewoon in de gele ton.’
De rol van UPV – stabiliteit in de keten
In Nederland hebben we de kringloop van papier en karton goed georganiseerd. Op basis van marktwerking. Daar mogen we trots op zijn. Het unieke van Nederland is dat ketenpartijen er samen voor zorgen dat de papierketen gesloten blijft. Zo zorgen zij ervoor dat het ingezamelde oudpapier en karton opnieuw als grondstof wordt ingezet voor de productie van nieuw papier en karton. Stichting Papier Recycling Nederland (PRN) verbindt deze partijen, borgt de inzameling en recycling van oudpapier en zorgt zo voor stabiliteit in de kringloop. Het is belangrijk de unieke kracht van deze ketensamenwerking te behouden en te versterken om de ambitieuze milieudoelstellingen in de toekomst te kunnen behalen.
Hans Wortman: ‘Je hebt geen UPV nodig om de markt te sluiten maar wél voor de stabiliteit, om te voorkomen dat papier bij het restafval belandt. Een voorwaarde is dat de UPV transparant is en geen winstoogmerk heeft, dan werkt het voor de hele keten. PRN behaalt in Nederland goede resultaten, tegen lage kosten. Europese lidstaten moeten eigenlijk een UPV hebben voor alle verpakkingen, naast huishoudelijke verpakkingen, ook voor verpakkingen van bedrijven, zoals transportverpakkingen. In Duitsland heb je een systeem voor grafische papieren dat vergelijkbaar is met de UPV, dat heet Agrapa. Daar heeft de hele keten verantwoordelijkheid. Dat lijkt te werken. Elk land heeft zijn eigen systeem. In Engeland, Frankrijk en Spanje werkt het weer anders. In Spanje heeft men inmiddels een systeem opgebouwd voor B2B verpakkingen (Carton Circulair) dat werkt met een algemeen bindend verklaring van de overheid. Systemen zoals PRN, Agrapa, en Carton Circulair zijn non-profit en low-cost en voldoen aan de eisen die de wet stelt aan een UPV.’
Oudpapier heeft zich bewezen
‘Papier en karton wordt op hoog niveau gerecycled. Wereldwijd draagt papierrecycling bij aan bijna 200 miljoen ton aan CO2-emissiereductie per jaar (bron: FNOI). De kringloop gesloten houden, dat is belangrijk. We zijn niet afhankelijk van fossiele brandstof. We doen er alles aan om een milieuvriendelijk product op de markt te zetten.
Ooit zijn we met lompen begonnen. Oudpapier heeft zich over honderden jaren inmiddels wel bewezen en is een de meest verhandelde producten wereldwijd. Als de hele Europese keten zich inspant om de kringloop goed te organiseren, de design for recyling guidelines in acht neemt en de inzameling, sortering en verwerking op orde heeft, dan zijn we al een heel eind op weg om de recyclingdoelstelling van 90% in 2030 te bereiken’
